Hindustani Classical Vocal (Basic Terms)
Hindustani classical vocal music, one of the major traditions of Indian classical music, has a rich history and a vast vocabulary of terms that describe various aspects of music, performance, and technique. Here’s an introduction to some of the basic terms associated with Hindustani classical vocal music:
हिंदुस्तानी शास्त्रीय गायन भारतीय शास्त्रीय संगीत की एक प्रमुख परंपरा है, जिसका बहुत ही समृद्ध इतिहास और संगीत, प्रदर्शन, और तकनीक के लिए एक विस्तृत शब्दावली है। यहां कुछ बुनियादी शब्द दिए गए हैं जो हिंदुस्तानी शास्त्रीय गायन से संबंधित हैं:
હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય ગીત ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતની એક મહત્વપૂર્ણ પરંપરા છે, જેનું ખૂબ જ સમૃદ્ધ ઇતિહાસ છે અને તેમાં સંગીત, પ્રદર્શન અને ટેકનિક માટે વિશાળ શબ્દકોશ છે. અહીં હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય ગીત સાથે સંકળાયેલા કેટલાક મૂળભૂત શબ્દો આપેલા છે:
1. Raag (Raga)
Raag (Raga) | राग (Raag) | રાગ (Raag) |
A Raag (or Raga) is a central concept in Hindustani classical music. It refers to a set of musical notes (swara) that are organized in a specific order to evoke particular emotions, atmospheres, or moods. A Raag is typically performed during a specific time of day or season to enhance its emotional effect. There are hundreds of Raags, each with its own rules regarding note patterns and the way they should be elaborated. | राग (या राग) हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत का केंद्रीय सिद्धांत है। यह एक निश्चित सुरों (स्वरों) का समूह होता है जिसे विशिष्ट तरीके से व्यवस्थित किया जाता है ताकि एक विशेष भावना, वातावरण या मूड को उत्पन्न किया जा सके। हर राग का समय, मौसम, और उसका स्वरूप निर्धारित होता है। | રાગ (અથવા રાગ) હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતનું કેન્દ્રિય તત્વ છે. તે એક ચોક્કસ સ્વરો (સ્વર) નો સમૂહ છે, જેને વિશિષ્ટ રીતે વ્યવસ્થિત કરવામાં આવે છે જેથી કોઈ વિશિષ્ટ ભાવના, વાતાવરણ અથવા મૂડ ઊભો થાય. દરેક રાગનો નિર્ધારિત સમય અને મૌસમ હોય છે, અને તે અનુકૂળ સમયે ગાયવી જોઈએ. |
Example: Raag Yaman, Raag Bhairav, Raag Hamsadhwani. | उदाहरण: राग यमन, राग भैरव, राग हम्सध्वनि। | ઉદાહરણ: રાગ યમન, રાગ ભૈરવ, રાગ હમ્સધ્વની |
2. Taal
Taal | ताल (Taal) | તાલ (Taal) |
Taal refers to the rhythmic framework in which a piece of music is performed. It is a cycle of beats that is repeated throughout the performance. There are many different Taals, each with a specific number of beats (matras) and divisions. | ताल संगीत में वह लयात्मक ढांचा है, जिसके आधार पर संगीत रचा जाता है। यह एक निश्चित मात्रा (बिट्स) का चक्र होता है, जो संगीत के दौरान बार-बार दोहराया जाता है। | તાલ સંગીતમાં લયાત્મક માળખું છે, જેમાં સંગીત રચાવવાનો આધાર હોય છે. તે એક ચોક્કસ માત્રા (બીટ્સ) નો ચક્ર હોય છે, જે સંગીતના પ્રદર્શન દરમ્યાન પુનરાવૃત્તિ થાય છે. |
Example: Taal Teentaal (16 beats), Taal Ektaal (12 beats), Taal Dadra (6 beats). | उदाहरण: तातल (16 मात्राएं), एकतल (12 मात्राएं), दादरा (6 मात्राएं)। | ઉદાહરણ: તાતલ (16 મંત્રા), એકતાલ (12 મંત્રા), દાદરા (6 મંત્રા) |
3. Swara
Swara | स्वर (Swara) | સ્વર (Swara) |
A Swara is a note in music. In Hindustani classical music, there are seven basic Swaras: | स्वर संगीत के नोट होते हैं। हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत में 7 मुख्य स्वर होते हैं: | સ્વર સંગીતના નોટ્સ છે. હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતમાં 7 મુખ્ય સ્વર હોય છે: |
|
|
|
These Swaras form the scale of the Raag and are used in various combinations. | ये स्वर राग के स्केल का निर्माण करते हैं और इन्हें विभिन्न संयोजनों में इस्तेमाल किया जाता है। | આ સ્વર રાગના સ્કેલ બનાવે છે અને તેને વિવિધ સંયોજનોમાં વપરાય છે. |
4. Alap
Alap | आलाप (Alap) | આલાપ (Alap) |
The Alap is the introductory part of a Raag. It is a slow, free-form, and non-rhythmic section in which the vocalist explores the Raag, gradually introducing the notes and building the mood. The Alap is performed without the accompaniment of percussion instruments. | आलाप राग का प्रारंभिक भाग होता है। यह एक धीमा, मुक्त, और लयविहीन खंड होता है जिसमें गायनकर्ता राग के सुरों का अन्वेषण करता है। आलाप को प्रायः तबला या अन्य ताल वाद्ययंत्र के बिना गाया जाता है। | આલાપ રાગનો પ્રારંભિક ભાગ છે. આ ધીમો, મુક્ત અને લયવિહીન ખંડ છે જેમાં ગાયકો રાગના સ્વરોનું અન્વેષણ કરે છે. આલાપ સામાન્ય રીતે તાલ વાદ્ય વિના ગાયું જાય છે. |
Alap is often followed by a Jor (a medium-tempo section) and Jhala (a faster, more rhythmic section). |
|
|
5. Bandish
Bandish | बंधिश (Bandish) | બંધિષ (Bandish) |
A Bandish is a fixed composition set to a particular Raag and Taal. It is often sung in a specific style, with lyrics that are either devotional, poetic, or folk-based. The Bandish is usually performed after the Alap and can be elaborated with improvisations. | बंधिश एक निश्चित रचना होती है जो राग और ताल के अनुसार सेट की जाती है। यह आमतौर पर गीतात्मक होती है और इसमें बोल होते हैं जो भक्ति, काव्य, या लोक गीतों पर आधारित होते हैं। बंधिश को आलाप के बाद गाया जाता है और इसमें प्रायः तान और अलंकरण होते हैं। | બંધિષ એક નક્કી થયેલ રચના છે જે રાગ અને તાલ મુજબ સેટ કરવામાં આવે છે. આ સામાન્ય રીતે ગીતાત્મક હોય છે અને તેમાં શબ્દો હોય છે જે ભક્તિ, કાવ્ય અથવા લોકગીતો પર આધારિત હોય છે. બંધિષ સામાન્ય રીતે આલાપ પછી ગાય છે અને તેમાં તાન અને અલંકરણ હોય છે. |
There are two types of Bandish: Vilambit (slow tempo) and Drut (fast tempo). | बंधिश दो प्रकार की होती है: विलंबित (धीमा tempo) और द्रुत (तेज tempo)। | બંધિષ બે પ્રકારની હોય છે: વિલંબિત (ધીમી ગતિ) અને દ્રૂત (ઝોર ગતિ). |
6. Taan
Taan | तान (Taan) | તાાન (Taan) |
A Taan is a fast and intricate melodic phrase or improvisation in Hindustani classical music. It is often used to showcase the vocalist's technical ability and is usually performed in the latter part of a performance. Taan can be done in various forms like Sadra Taan (shorter), Madhya Taan (medium), and Drut Taan (fast). | तान शास्त्रीय गायन में एक तेज़ और जटिल रूप से स्वर की रचनात्मकता होती है। यह आमतौर पर गायनकर्ता की तकनीकी क्षमता को प्रदर्शित करने के लिए किया जाता है। तान को साधरा तान (छोटी), मध्यम तान (मध्यम), और द्रुत तान (तेज) के रूप में किया जाता है। | તાાન એ હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતમાં એક ઝડપી અને જટિલ મેલોડિક વાક્ય અથવા ઇમ્પ્રોવિઝેશન છે. તે સામાન્ય રીતે ગાયકના ટેકનિકલ કૌશલ્યને પ્રદર્શિત કરવા માટે કરવામાં આવે છે. તાન વિવિધ સ્વરૂપોમાં કરી શકાય છે જેમકે સાધરા તાન (ટૂંકું), મધ્ય તાન (મધ્ય), અને દ્રૂત તાન (ઝોર). |
7. Thaat
Thaat | ठाट (Thaat) | ઠાટ (Thaat) |
Thaat refers to a system of classifying Raags based on their notes and scale. It is a broader framework used to group Raags that share similar characteristics. There are 10 Thaats, such as: | ठाट रागों को वर्गीकृत करने की प्रणाली है, जिसमें रागों को उनके सुरों और स्केल के आधार पर एक बड़े ढांचे में बांटा जाता है। इसके माध्यम से रागों का वर्गीकरण होता है। | ઠાટ એ રાગોને તેમની સ્વરો અને સ્કેલ પર આધારિત રીતે વર્ગીકૃત કરવાની પદ્ધતિ છે. આ ફ્રેમવર્ક દ્વારા રાગોને સામૂહિક રીતે ગોઠવવામાં આવે છે. |
| उदाहरण: बिलावल ठाट, भैरव ठाट। | ઉદાહરણ: બિલાવલ ઠાટ, ભૈરવ ઠાટ |
8. Sargam
Sargam | सर्गम (Sargam) | સારગમ (Sargam) |
Sargam is the practice of singing the notes of a Raag using their respective syllables (Sa, Re, Ga, Ma, Pa, Dha, Ni) instead of lyrics. It is used both for practice and in performance, and it helps in learning and internalizing the structure of the Raag. | सर्गम में राग के सुरों को उनके नाम (स, र, ग, म, प, ध, न) के साथ गाया जाता है। यह अभ्यास के लिए और राग को समझने के लिए किया जाता है। | સારગમ એ રાગના સ્વરોને તેમના નામ (સ, ર, ગ, મ, પ, ધ, ન) સાથે ગાવાની પદ્ધતિ છે. તે અભ્યાસ માટે અને રાગને સમઝવા માટે કરવામાં આવે છે. |
Example: Sa Re Ga Ma Pa Dha Ni Sa. | उदाहरण: स रे ग म प ध नि स। | ઉદાહરણ: સ રે ગ મ પ ધ નિ સ |
9. Jod
Jod | जोड़ (Jod) | જોડ (Jod) |
The Jod is a middle section between the Alap and the Bandish, where rhythm is introduced but is still non-percussive. It provides a transition from the free-flowing Alap to the more structured rhythmic composition in the Bandish. | जोड़ आलाप और बंधिश के बीच का एक मध्य भाग होता है, जिसमें ताल का परिचय होता है, लेकिन यह अभी भी बिना ताल वाद्य के होता है। जोड़ धीरे-धीरे राग के ताल वाद्य की ओर संक्रमण करता है। | જોડ એ આલાપ અને બંધિષ વચ્ચેનો મધ્ય ભાગ છે જેમાં તાલનો પરિચય થાય છે પરંતુ તે હજુ પણ વિના તાલ વાદ્યના હોય છે. જોડ ધીમે ધીમે રાગના તાલ વાદ્ય તરફ પરિવર્તિત થાય છે. |
10. Gharana
Gharana | 10. घराना (Gharana) | ઘરાણા (Gharana) |
Gharana refers to a traditional school or lineage of music that imparts specific styles of vocalization, techniques, and interpretations of Raags. Famous Gharanas include: | घराना एक पारंपरिक संगीत विद्यालय या परंपरा होती है जो गायन की विशेष शैलियों, तकनीकों और रागों के गायन के लिए प्रसिद्ध है। कुछ प्रमुख घराने हैं: | ઘરાણા એ સંગીતના પરંપરાગત શૈલીઓ અથવા શ્રેણી છે જે ખાસ કરીને ગાયનની પદ્ધતિઓ, ટેકનીક અને રાગના અનુપ્રયોગ માટે જાણીતી હોય છે. પ્રખ્યાત ઘરાણાઓમાં સમાવેશ થાય છે: |
|
|
|
11. Vocal Techniques
Vocal Techniques | गायन तकनीकें | ગાયન ટેકનિક્સ |
Hindustani classical vocal music also involves several specific techniques: | हिंदुस्तानी शास्त्रीय गायन में कई विशिष्ट तकनीकें होती हैं: | હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય ગાયન પણ કેટલીક ખાસ તકનીકો ધરાવે છે: |
| मिंद: एक स्वर से दूसरे स्वर तक की स्मूथ धारा। गमक: दो सुरों के बीच त्वरित कम्पन या अलंकरण। अंदोलन: एक स्वर पर धीमे कम्पन या स्वर की कंपनता। | મીંદ: એક સ્વરથી બીજા સ્વર સુધી સુમટથી લયમાળા. ગમક: બે સ્વરો વચ્ચે ઝડપી સ્પંદન અથવા અલંકરણ. અંદોલન: એક સ્વર પર ધીમી સ્પંદિતતા. |
12. Chhota Khayal and Bara Khayal
Khayal is a form of vocal music in Hindustani classical tradition, and it typically refers to a free-flowing composition set to a Raag. | खयाल हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत की एक महत्वपूर्ण विधा है जिसमें राग के अनुसार रचनाएँ होती हैं। | ખયાલ હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતની એક સ્વરૂપ છે, જેમાં રાગના આધારે રચનાઓ હોય છે. |
|
|
|
13. Dhrupad
Dhrupad is one of the oldest forms of Hindustani classical music and is highly structured, with a focus on vocal ornamentation and meditative qualities. Dhrupad compositions are typically longer and more solemn than Khayal. | ध्रुपद हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत का एक पुराना रूप है, जिसमें रचनाएँ अधिक संरचित होती हैं। ध्रुपद का प्रदर्शन सामान्यत: लंबा और गंभीर होता है, और यह मुख्य रूप से लय और स्वर की गहरी भावनाओं पर ध्यान केंद्रित करता है। | ધ્રુપદ હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતનો એક પ્રાચીન સ્વરૂપ છે, જેમાં રચનાઓ વધુ આલંબિત અને ગંભીર હોય છે. ધ્રુપદમાં પ્રદર્શન વધુ સંપૂર્ણ અને ગંભીર હોય છે, જે લય અને સ્વરના ઊંડા ભાવનાઓ પર કેન્દ્રિત છે. |
There are no comments for now.