Introduction to Hindustani Classical Vocal
Hindustani classical music has traditionally been centered around vocals, as reflected in the very term ‘Sangeet,’ which literally translates to ‘singing in the correct way.’ Most of the musical forms were originally intended for vocal performance, with instruments created to imitate the human voice. Together, singing, instrumental music, and dance formed the complete essence of music or ‘Sangeet.’
हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत मुख्य रूप से गायन पर केंद्रित रहा है, जैसा कि 'संगीत' शब्द से प्रतीत होता है, जिसका शाब्दिक अर्थ है 'सही तरीके से गाना'। अधिकांश संगीत रूप मूल रूप से गायन के प्रदर्शन के लिए बनाए गए थे, और वाद्ययंत्रों को मानव स्वर की नकल करने के लिए डिजाइन किया गया था। गायन, वाद्य संगीत और नृत्य मिलकर संगीत या 'संगीत' का पूर्ण रूप बनाते थे।
હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીત મુખ્યત્વે ગાયન પર કેન્દ્રિત રહ્યું છે, જે 'સંગીત' શબ્દમાં સ્પષ્ટ છે, જેનો શાબ્દિક અર્થ છે 'સાચા રીતે ગાવું'। મોટા ભાગના સંગીત સ્વરૂપો મૂળભૂત રીતે ગાયન પ્રદર્શન માટે રચાયેલા હતા, અને વાદ્યયંત્રો માનવ અવાજની નકલ કરવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા હતા। ગાયન, વાદ્ય સંગીત અને નૃત્ય મળીને સંગીત અથવા 'સંગીત'નું પૂરું સ્વરૂપ બનાવતા હતા।
Sangeet
The term 'Sangeet' is derived from the combination of two words: 'sam' and 'geet.' 'Sam' means complete or proper in every aspect, while 'geet' means to sing. Together, they signify singing in the correct manner. In other words, Sangeet or music refers to singing properly according to established rules. However, it is not limited to singing alone; it also encompasses instrumental music and dance. This idea is further supported by the words of the esteemed music authority, Pt. Sharngadev, who states, "Geetam vadyam tatha nrittam trayam sangeetamuchyate," meaning that singing, instrumental music, and dance together constitute Sangeet.
'संगीत' शब्द दो शब्दों के संयोजन से बना है: 'सम' और 'गीत'। 'सम' का अर्थ है हर दृष्टि से पूरा या उचित, जबकि 'गीत' का अर्थ है गाना। दोनों को जोड़ने पर इसका अर्थ होता है सही तरीके से गाना। अर्थात, सही तरीके से गाना, निर्धारित नियमों का पालन करते हुए, ही संगीत या 'संगीत' कहलाता है। हालांकि, यह केवल गायन तक सीमित नहीं है; इसमें वाद्य संगीत और नृत्य भी शामिल हैं। इस विचार को महान संगीतज्ञ पं. शारंगदेव के शब्दों से भी पुष्टि मिलती है, जिन्होंने कहा, "गीतं वाद्यम् तथा नृत्यम् त्रयं संगीतमुच्यते", यानी गाना, वाद्य संगीत और नृत्य मिलकर संगीत बनाते हैं।
'સંગીત' શબ્દ બે શબ્દોના સંયોજનથી બનેલો છે: 'સમ' અને 'ગીત'। 'સમ'નો અર્થ છે દરેક દ્રષ્ટિએ પૂર્ણ અથવા યોગ્ય, અને 'ગીત'નો અર્થ છે ગાવું। આ બંનેને જોડવાથી તેનો અર્થ થાય છે યોગ્ય રીતે ગાવું। એટલે કે, નિયમિત રીતે ગાવું, સેટ થયેલા નિયમોને અનુસરતા, એ જ સંગીત અથવા 'સંગીત' છે। પરંતુ, આ માત્ર ગાયન સુધી મર્યાદિત નથી; તેમાં વાદ્ય સંગીત અને નૃત્ય પણ સમાવિષ્ટ છે। આ વિચારોને મહાન સંગીત વિદ્વાન પંડિત શારંગદેવના શબ્દોથી પણ મજબૂતી મળે છે, જેમણે કહ્યું છે, "ગીતં વાદ્યં તથા નૃત્તં ત્રયં સંગીતમુચ્યતે", જેનો અર્થ છે કે ગાવું, વાદ્ય સંગીત અને નૃત્ય મળીને સંગીત બનાવે છે।
Systems of Music
Currently, two music systems are prevalent: | वर्तमान में संगीत के दो प्रमुख प्रणालियाँ प्रचलित हैं: | વર્તમાનમાં, સંગીતની બે મુખ્ય પદ્ધતિઓ પ્રચલિત છે: |
Northern or Hindustani Sangeet Southern or Karnatak Sangeet | उत्तरी या हिंदुस्तानी संगीत दक्षिणी या कर्नाटकी संगीत | ઉત્તરીય અથવા હિંદુસ્તાની સંગીત દક્ષિણીય અથવા કર્નાટક સંગીત |
Northern or Hindustani Music System: This system is widespread across India, except for the four southern states. It is also prevalent in neighboring countries such as Nepal, Bangladesh, and Pakistan. | उत्तरी या हिंदुस्तानी संगीत प्रणाली: यह प्रणाली भारत के चार दक्षिणी राज्यों को छोड़कर शेष भारत में प्रचलित है। यह पड़ोसी देशों जैसे नेपाल, बांगलादेश और पाकिस्तान में भी प्रचलित है। | ઉત્તરીય અથવા હિંદુસ્તાની સંગીત પદ્ધતિ: આ પદ્ધતિ ચાર દક્ષિણીય રાજ્યોને સિવાય ભારતના બાકીના ભાગોમાં પ્રચલિત છે. આ પદ્ધતિ પાડોશી દેશો જેવા કે નેપાળ, બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાનમાં પણ પ્રચલિત છે. |
Southern or Karnatak Music System: This system is primarily practiced in the southern states of Kerala, Karnataka, Andhra Pradesh, and Tamil Nadu. | दक्षिणी या कर्नाटकी संगीत प्रणाली: यह प्रणाली मुख्य रूप से दक्षिणी राज्यों - केरल, कर्नाटका, आंध्र प्रदेश और तमिलनाडु में प्रचलित है। | દક્ષિણીય અથવા કર્નાટક સંગીત પદ્ધતિ: આ પદ્ધતિ મુખ્યત્વે દક્ષિણી રાજ્યો - કેરળ, કર્નાટક, આंध્ર પ્રદેશ અને તમિલનાડુમાં પ્રચલિત છે. |
Although these two music systems are independent of one another, they share several similarities, including:
| हालाँकि ये दोनों संगीत प्रणालियाँ स्वतंत्र हैं, फिर भी इनमें कई समानताएँ हैं:
| હાલાંકી આ બે સંગીત પદ્ધતિઓ એકબીજાથી સ્વતંત્ર છે, પરંતુ તેમ છતાં આમાં ઘણી સમાનતાઓ છે:
|
Nada
Nada is the harmonious sound produced by a physical object (such as the mouth or another material) and transmitted to the ears through a medium (solid, liquid, or gas). This sound is created by vibrations or oscillations in the object. When these oscillations occur in a regular pattern, the resulting sound is melodious and suitable for music, and this is referred to as Nada. However, when the oscillations are irregular, the sound is not melodious and is not useful for music.
नाद वह मधुर ध्वनि है जो किसी भौतिक वस्तु (जैसे मुँह या अन्य कोई सामग्री) से उत्पन्न होती है और भौतिक माध्यम (ठोस, तरल या गैस) के माध्यम से कानों तक पहुँचती है। यह प्रक्रिया वस्तु में कंपन या दोलन के कारण होती है। जब ये दोलन नियमित होते हैं, तो उत्पन्न होने वाली ध्वनि मधुर और संगीत के लिए उपयोगी होती है, इसे नाद कहा जाता है। लेकिन जब ये दोलन अनियमित होते हैं, तो ध्वनि मधुर नहीं होती और संगीत के लिए उपयुक्त नहीं होती।
નાદ એ તે મધુર ધ્વિની છે જે કોઇ ભૌતિક પદાર્થ (જેમ કે મોઢું અથવા અન્ય સામગ્રી) થી ઉત્પન્ન થાય છે અને ભૌતિક માધ્યમ (ઠોસ, પ્રવાહી અથવા ગેસ) દ્વારા કાન સુધી પહોંચે છે. આ પ્રક્રિયા પદાર્થમાં કંપન અથવા twoલન દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યારે આ twoલન નિયમિત હોય છે, ત્યારે الناتج ધ્વિની મધુર અને સંગીત માટે ઉપયોગી થાય છે, તેને નાદ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ જ્યારે આ twoલન અનિયમિત હોય છે, ત્યારે ધ્વિની મધુર નથી અને સંગીત માટે ઉપયોગી નથી.
Definition of Nada | नाद की परिभाषा | નાદની વ્યાખ્યા |
The term "Nada" is derived from the combination of two syllables: "Na" and "Da." Phonetically, "Na" represents life breath, and "Da" signifies fire. Therefore, Nada is the sound produced from the combination of life breath and fire. There are two types of Nada: Ahat Nada and Anahat Nada. Ahat Nada is created by striking two objects together, while Anahat Nada is experienced through inner knowledge, without any external source. Ahat Nada is associated with music, whereas Anahat Nada is not related to music. | 'नाद' शब्द दो शब्दांशों 'ना' और 'दा' से मिलकर बना है। ध्वन्यात्मक रूप से 'ना' जीवन की श्वास को और 'दा' आग को दर्शाता है। इस प्रकार, जीवन की श्वास और आग के संयोजन से उत्पन्न होने वाली ध्वनि को नाद कहा जाता है। नाद के दो प्रकार होते हैं: अहत नाद और अनहत नाद। अहत नाद दो वस्तुओं को आपस में टकराने से उत्पन्न होता है, जबकि अनहत नाद किसी बाहरी कारण के बिना, ज्ञान के माध्यम से अनुभव किया जाता है। अहत नाद संगीत से जुड़ा होता है, जबकि अनहत नाद संगीत से संबंधित नहीं होता है। | 'નાદ' શબ્દ 'ના' અને 'દા' એમ બે અક્ષરોના સંયોજનથી બનેલો છે। ધ્વન્યાત્મક રીતે 'ના' જીવનના શ્વાસને અને 'દા' અગ્નિનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે। આ પ્રમાણે, જીવનના શ્વાસ અને અગ્નિના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતી ધ્વનીને નાદ કહેવામાં આવે છે। નાદના બે પ્રકાર છે: અહત નાદ અને અનહત નાદ। અહત નાદ બે વસ્તુઓને એકબીજાની સાથે ટકરાવવાથી થાય છે, જ્યારે અનહત નાદ કોઈ બાહ્ય ઘટક વિના, જ્ઞાનના માધ્યમથી અનુભવવામાં આવે છે। અહત નાદ સંગીત સાથે સંકળાયેલો હોય છે, જ્યારે અનહત નાદ સંગીત સાથે સંબંધિત નથી। |
Ahat Nada – This type of Nada has three primary characteristics:
| अहत नाद – इस प्रकार के नाद की तीन मुख्य विशेषताएँ होती हैं:
| અહત નાદ – આ પ્રકારના નાદની ત્રણ મુખ્ય વિશેષતાઓ છે:
|
Anahat Nada Anahat Nada is solely associated with the human body and not with any external objects or instruments. It is the all-pervading Nada that serves as a pathway to experiencing God. For this reason, it is referred to as Brahmarupa. After intense penance, sages are able to experience and gain knowledge of it. However, it is not applicable for music. | अनहत नाद यह नाद केवल मानव शरीर से संबंधित है, न कि किसी बाह्य वस्तु या वाद्य यंत्र से। यह सर्वव्यापी नाद है जो भगवान के अनुभव का एक साधन बनता है। इसी कारण इसे ब्रह्मरूप कहा जाता है। महान तपस्या के बाद साधु इसे अनुभव कर पाते हैं और इसका ज्ञान प्राप्त करते हैं। हालांकि, यह संगीत के लिए उपयोगी नहीं है। | અનહત નાદ આ નાદ ફક્ત માનવ શરીર સાથે સંબંધિત છે, કોઈ બાહ્ય પદાર્થો અથવા વાદ્યયંત્રો સાથે નથી। આ એ સર્વવ્યાપી નાદ છે, જે ભગવાનના અનુભવનો એક સાધન બને છે। આ માટે તેને બ્રહ્મરૂપ કહેવાય છે। મહાન તપસ્યા પછી રિશિગણ તેને અનુભવી શકે છે અને તેનો જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકે છે। પરંતુ આ નાદ સંગીત માટે ઉપયોગી નથી। |
There are no comments for now.